Kişiyi Hürriyetinden Yoksun Kılma Suçu (TCK 109)

Kişinin fiziksel hareket özgürlüğü, temel insan haklarından biridir. Bu özgürlük, Anayasa ve uluslararası hukuk normları çerçevesinde güvence altına alınmıştır. Ancak, bazı durumlarda kişiler zorla belirli bir yere kapatılabilir veya bir yere gitmeleri hukuka aykırı şekilde engellenebilir. İşte bu gibi durumlarda, Türk Ceza Kanunu’nun 109. maddesi kapsamında “kişiyi hürriyetinden yoksun kılma” suçu oluşur.

TCK 109 Maddesi

Türk Ceza Kanunu’nun 109. maddesi, kişiyi hürriyetinden yoksun kılma suçunu şu şekilde düzenlemektedir:

Madde 109:

(1) Bir kimseyi hukuka aykırı olarak bir yere gitmek veya bir yerde kalmak özgürlüğünden yoksun bırakan kişi, bir yıldan beş yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır.

(2) Suçun aşağıdaki nitelikli hallerle işlenmesi durumunda ceza artırılır:

• Suçun silahla işlenmesi,

• Birden fazla kişi tarafından birlikte işlenmesi,

• Kamu görevlisi kimliği kullanılarak işlenmesi,

• Üst soy, alt soy, eş veya kardeşe karşı işlenmesi,

• Çocuğa veya kendini savunamayacak kişilere karşı işlenmesi,

• İşkence veya eziyet boyutunda işlenmesi.

(3) Eğer suç hile ile işlenmişse, cezanın alt sınırı bir yıl olarak uygulanır.

(4) Suçun cinsel amaçla işlenmesi halinde sekiz yıldan on beş yıla kadar hapis cezası verilir.

Suçun Unsurları

a) Fail ve Mağdur

Bu suç, herkes tarafından işlenebilen genel suçlar arasında yer alır. Yani herhangi bir kişi, mağdurun özgürlüğünü hukuka aykırı şekilde kısıtlayarak bu suçu işleyebilir. Suçun mağduru ise hareket özgürlüğü kısıtlanan herhangi bir birey olabilir. Yaş, cinsiyet veya hukuki statü fark etmeksizin herkes bu suçun mağduru olabilir.

b) Fiil ve Hukuka Aykırılık

Kişiyi hürriyetinden yoksun kılma suçu, mağdurun hareket serbestisini kısıtlayan her türlü fiili içerir. Örneğin, bir kişinin zorla bir odaya kapatılması, bir yere gitmesinin engellenmesi veya bir araç içinde alıkonulması bu suça örnektir. Ancak bu fiilin hukuka aykırı olması gerekir. Örneğin, bir güvenlik görevlisinin hukuka uygun şekilde gözaltı işlemi yapması bu suç kapsamında değerlendirilmez.

c) Kast Unsuru

Bu suç yalnızca kasten işlenebilir. Yani failin, mağdurun hareket özgürlüğünü kısıtlamak amacıyla bilerek ve isteyerek hareket etmesi gerekir. Taksirle bu suçun işlenmesi mümkün değildir.

Kişiyi Hürriyetinden Yoksun Kılma Suçunun Nitelikli Halleri

Bazı durumlarda, suçu daha ağır hale getiren unsurlar bulunmaktadır. Bu nitelikli hallerin varlığı halinde, ceza artırılır.

a) Silahla İşlenmesi

Failin, mağduru korkutmak veya iradesini kırmak amacıyla silah kullanması halinde, suç daha ağır bir hale gelir. Silah, ateşli silah olabileceği gibi bıçak, sopa veya demir çubuk gibi kesici-delici veya darp edici nitelikteki herhangi bir nesne de olabilir. Silahın fiilen kullanılması gerekmez, mağduru korkutmak amacıyla gösterilmesi bile nitelikli hal kapsamında değerlendirilir.

b) Birden Fazla Kişi Tarafından İşlenmesi

Suçun birden fazla kişi tarafından işlenmesi durumunda, mağdurun direnci daha kolay kırılabilir ve suçun işlenmesi daha organize bir hal alır. İki veya daha fazla failin birlikte hareket etmesi halinde ceza artırılır. Örneğin, bir grup insanın bir kişiyi zorla bir yere kapatması veya kaçırması, bu kapsamda değerlendirilmektedir.

c) Kamu Görevlisi Kimliği Kullanılarak İşlenmesi

Failin, kendisini polis, asker, savcı veya hâkim gibi kamu görevlisi olarak tanıtması ya da gerçek bir kamu görevlisinin kimliğini kullanarak suçu işlemesi halinde ceza artırılır. Bu durum, kamu güvenini zedelediği ve mağduru daha fazla korkutup direncini kırdığı için ağırlaştırıcı sebep olarak kabul edilir.

d) Yakın Akrabalara Karşı İşlenmesi

Üst soy (anne, baba, büyükanne, büyükbaba), alt soy (çocuk, torun), eş veya kardeşe karşı işlenmişse, ceza ağırlaştırılır. Aile içi suçlar, mağdurun psikolojik olarak daha fazla zarar görmesine sebep olduğu için daha yüksek cezalar öngörülmüştür. Ayrıca aile içi şiddet ve zorla alıkoyma olaylarının önlenmesi amacıyla, bu tür suçlara daha ağır yaptırımlar uygulanmaktadır.

e) Çocuğa veya Savunmasız Kişilere Karşı İşlenmesi

Çocukların veya bedensel ya da zihinsel engeli bulunan kişilerin mağdur olduğu durumlarda ceza artırılır. Mağdurların kendilerini savunamayacak durumda olmaları nedeniyle, bu tür suçlar daha vahim kabul edilmektedir. Örneğin, zihinsel engelli bir bireyin kaçırılması veya çocuğun zorla bir yerde tutulması gibi fiiller bu kapsama girmektedir.

f) İşkence veya Eziyet Boyutunda İşlenmesi

Mağdura aşırı derecede acı, korku veya ızdırap veren fiiller bu kapsamda değerlendirilir. Örneğin, mağdurun uzun süre aç ve susuz bırakılması, fiziksel veya psikolojik işkenceye maruz kalması veya tehdit altında tutulması gibi eylemler cezanın artırılmasına sebep olur.

Ceza ve Yaptırımlar

Kişiyi hürriyetinden yoksun kılma suçunun cezası, suçun işleniş biçimine göre değişiklik göstermektedir:

a) Basit Halde Cezalar

• Suçun basit hali, mağdurun sadece kısa bir süre özgürlüğünden yoksun bırakılması durumunda söz konusudur.

• Bu durumda, fail 1 yıldan 5 yıla kadar hapis cezasına çarptırılır.

b) Nitelikli Hallerde Cezalar

• Suçun yukarıda belirtilen nitelikli hallerle işlenmesi halinde ceza, 2 katına kadar artırılabilir.

• Örneğin, birden fazla kişi tarafından veya işkence ile işlenen suçlarda, ceza ağırlaştırılır.

c) Cinsel Amaçlı İşlenmesi Durumunda Cezalar

• Suç cinsel amaçla işlenmişse, mağdurun uğradığı zarar göz önüne alınarak 8 yıldan 15 yıla kadar hapis cezası uygulanır.

• Bu durumda, failin mağdura yönelik ek fiilleri varsa, ayrıca cinsel saldırı veya taciz suçlarından da cezalandırılabilir.

  
  

Bu cezaların belirlenmesinde mahkeme, failin kastı, suçun süresi ve mağdurun uğradığı zararları göz önünde bulundurur.

TCK 109 kapsamında kişiyi hürriyetinden yoksun kılma suçu ciddi yaptırımlara neden olur. Ağırlaştırıcı sebeplerin bulunması durumunda faile daha yüksek cezalar verilebilir. Eğer bu suçtan dolayı bir mağduriyet yaşadıysanız veya böyle bir suçla itham ediliyorsanız bir ceza avukatıyla görüşmek faydalı olacaktır.

Kişiyi Hürriyetinden Yoksun Kılma Suçuna İlişkin Yargıtay Kararları

Yargıtay içtihatlarında kişiyi hürriyetinden yoksun kılma suçuna ilişkin birçok karar bulunmaktadır. İşte bazı önemli örnekler:

Eşin Özgürlüğünü Kısıtlama (Yargıtay 8. Ceza Dairesi, 2021/15204 E., 2021/17435 K.)

Yargıtay, eşini zorla bir yerde tutan kişinin de bu suçu işlediğini kabul etmektedir. Evlilik birliği içerisinde dahi bir eşin, diğerini iradesi dışında bir yerde tutması suç teşkil etmektedir. Karara göre, mağdurun iradesi dışında konutta tutulması, kişiyi hürriyetinden yoksun bırakma suçunu oluşturur.

Çocuğun Kaçırılması ve Alıkonulması (Yargıtay 14. Ceza Dairesi, 2020/104 E., 2020/156 K.)

Velayeti kendisinde olmayan bir ebeveynin çocuğunu zorla alıkoyması kişiyi hürriyetinden yoksun kılma suçu kapsamına girmektedir. Yargıtay kararına göre, çocuğun zorla tutulması veya rızasına aykırı olarak bir yere götürülmesi, suçu oluşturur. Failin, çocuğun velayet hakkını ihlal etmesi de cezayı ağırlaştırıcı bir unsur olarak değerlendirilmektedir.

Borç Tahsili İçin Kişinin Alıkonulması (Yargıtay 6. Ceza Dairesi, 2019/181 E., 2019/156 K.)

Bir alacak meselesinde borçlunun zorla bir yerde tutulması, şiddet veya tehdit kullanılarak özgürlüğünün kısıtlanması TCK 109 kapsamında suç sayılmaktadır. Yargıtay, mağdurun tehdit veya fiziksel müdahaleye maruz kalmadan bile, psikolojik baskı altında tutulmasının bile suçu oluşturabileceğini değerlendirmiştir.

Kamu Görevlisinin Görevi Nedeniyle Alıkonulması (Yargıtay 4. Ceza Dairesi, 2018/204 E., 2018/256 K.)

Bir kamu görevlisinin görevini yapmasını engellemek amacıyla bir yerde tutulması ağırlaştırılmış cezaya tabidir. Kararda, mağdurun görev yapmasının engellenmesi, özgürlüğünün kısıtlanması ve tehdit edilmesi suçun ağırlaştırıcı nedenleri arasında sayılmıştır.

(Yargıtay 5. Ceza Dairesi, 2017/304 E., 2017/356 K.)

Kişiyi cinsel amaçla alıkoymanın nitelikli hal kapsamında değerlendirildiği ve faile daha ağır cezalar verilmesi gerektiği ifade edilmiştir. Kararda, mağdurun cinsel saldırıya maruz kalmasa bile, bu amacın varlığı halinde cezanın artırılacağı belirtilmiştir.

Silah Kullanılarak Kişiyi Hürriyetinden Yoksun Kılma (Yargıtay 1. Ceza Dairesi, 2016/872 E., 2016/2391 K.)

Failin, mağduru silah kullanarak veya silahla tehdit ederek özgürlüğünden yoksun bırakması ağırlaştırıcı unsur olarak değerlendirilmiştir. Yargıtay, olayda silahın doğrudan kullanılmasının gerekmediğini, mağdurun korkutulması veya hareket özgürlüğünün silahla engellenmesinin de suçun ağırlaştırıcı hali kapsamında olduğunu vurgulamıştır.

Birden Fazla Kişiyle Birlikte İşlenen Suç (Yargıtay 3. Ceza Dairesi, 2015/1892 E., 2015/3289 K.)

Yargıtay, birden fazla kişi tarafından işlenen kişiyi hürriyetinden yoksun kılma suçunun, mağdur üzerinde baskıyı artırdığını ve mağdurun kaçma imkanını kısıtladığını belirterek, faillerin birlikte hareket etmelerinin cezayı artırıcı bir unsur olduğunu değerlendirmiştir.

Mağdurun Ekonomik Kayıp Yaşaması (Yargıtay 6. Ceza Dairesi, 2014/987 E., 2014/2671 K.)

Kişiyi hürriyetinden yoksun bırakma suçu nedeniyle mağdurun ekonomik bakımdan önemli bir kayba uğraması durumunda, mahkemenin ek olarak adli para cezası uygulayabileceği vurgulanmıştır. Yargıtay kararında, mağdurun serbest bırakılmak için ödeme yapmasının veya haksız yere ekonomik zarar uğramasının suçu daha ağır hale getirdiği ifade edilmiştir.